Halkası Olan Gezegenler Hangileridir ?
Sende benim gibi gök yüzünü izleyip o muhteşem uzayın o eşsiz ihtişamının arasında kaybolup hayallere dalmayı seviyorsan. Uzayı ve gezegenleri elinden geldiğince gözlemlemişsindir. En çok göze batan ve halkaları ile diğerlerinden 1 adım öne çıkan Satürn’ün o eşsiz halkalarını bilmeyen yoktur peki sadece Satürn’ün mü halkaları var ? Halkası olan gezegenler hangileridir ? Hiç ummadığın gezegenlerin o eşsiz halkalarının içinde sakladığı gizemli oluşum hikayesi ve Halkaların İlgince büyüleyici yapısına bakalım.
Gezegenlerin Halkaları Nasıl Oluşur ?
Halkası olan gezegenler geçmeden önce bu halkaların nasıl oluştuğunu bir anlayalım. Güneş sisteminin oluşumu esnasında ki hareketlilik yavaşlamadan önce gezegenlerin etrafında bulunan artık parçalar, buzlar ve gezegenin etrafında bulunan uyduların kayan yıldızlar veya başka bir uzay cismi ile çarpışması sonucu ortaya çıkan uydu olamayacak kadar küçük parçaların dönme ve kütle çekim kuvveti ile bir araya gelmesi sonucu halkalar oluşmuştur. Bu halkaları dağılmadan tutan en büyük etken ise buzdur. Gezegenlerin etrafında bulunan halkalar bir bütün değil bölünmüş oto yollar gibi şeritlere ayrılmıştır.
Halkası Olan Gezegenler Hangileridir ?
- Jüpiter
- Satürn
- Uranüs
- Neptün
Yukarıda yer alan Satürn, Jüpiter, Uranüs ve Neptün gezegenlerinin hepsi de gaz gezegenidir. Halkalı gezegenlerin en çok bilineni ve halkaları en çok belirgin olanı Satürn olduğu çok eskiden beri bilinen bir gerçek ama diğer halkalı gezegenlerin halkalarını 1970’lerden sonra keşfetmeye başlaya bildik.
Bunun en büyük nedeni gelişen teknoloji sayesinde uzay sondalarını ve Hubble uzay teleskobu ‘nu kullanmaya başlamamış olmamızdır. Yani daha önce görebilmemizi sağlayacak bir araç yoktu ama Teknoloji ile uzay araştırmaları arasındaki ilişki sayesinde gelişen teknoloji uzay araştırmalarını da etkiledi. Bu sayede uzay sondaları ve güçlü teleskoplar yapmayı başardık.
Bu gezegenlerin halkalarının geç keşfedilmesinin diğer bir önemli nedeni: Diğer gezegenlerin halkaları Satürn’ün halkalarına göre daha küçük, daha koyu ve daha sönük olması. Bu yüzden onları keşfedebilmemiz için uzay sondalarının ve uzay teleskoplarının gelişmesi gerekti. Üzücü bir haberim var. Halkalı gezegenlerin halkalarının geçici olduğu düşündürülüyor.
Yani eğer bir zaman makinası bulup yolculuk yaparsanız muhtemelen (Tabi bu ne kadar gittiğinize bağlı:)) baktığınızda Halkalı olan gezegenlerin halkasının olmadığını fark edeceksiniz. Tabi zamanda yolculuk yapabilirseniz…
1. Jüpiter’in Halkaları
Jüpiter’in Halkaları tozdan oluştuğu için yapısı gereği oldukça sönük görünür bu yüzden keşfetmesi öyle kolay değil. Jüpiter’in halkalarını görmek için uzay sondaları yada oldukça büyük ve güçlü teleskoplara ihtiyaç var. Bu nedenle Jüpiter’in halkalarını 1979 senesinde Voyager 1 uzay sondası tarafından gözlemlendi.
Daha sonra Jüpiter’in halkalarını 1990’larda Jüpiter’in yörüngesine giren Galileo uzay aracı tarafından araştırıldı. Jüpiter’in halkaları yapısı gereği o kadar ince ki uzay araçları dahi Jüpiter’in arkasına güneş ışınları düşünceye dek bu halkaları göremezler.
Jüpiter’in halkaları yukarda da söylediğim gibi tozdan oluşuyor ve 4 halkaya sahiptir. İlki en iç bölümde bulunan ve en kalın halka olan Halo, İkinci sırada Halo ‘dan sonra gelen, nispeten parlak ve oldukça ince olan ana halka. Son olarak en dışta yer alan, sönük olan, geniş alanlara yayılan ve Malzemelerini Jüpiter’in doğal uyduları olan Amalthea ve Thebe‘ den alan Gossamer halkalarıdır. (Yukarıdaki resimde gördüğün üzere üzere Gossamer halkaları 2 tane)
Peki bu halkalar nasıl oluştu. Yani mantıklı olursan bunların oluşması için içerisinde yer alan tozların ve parçacıkların bir yerden gelmiş olması gerekir. Ana ve Halo halkaları Metis ve Adrastea uydularının uzayda meteorlar ile çarpışması sonucu olarak ortaya çıkan tozlar ve ufak parçalar sayesinde oluşmuşlardır. Gossamer halkaları ise yukarıda dediğim gibi malzemelerini Amalthea ve Thebe uydularından almaktalar.
2. Satürn’ün Halkaları (Halkası En Belirgin Olan Gezegen)
Satürn’ün halkası olan gezegenlerin içinde halkaları en belirgin ve en parlak olanıdır. İşte bu parlaklık ve belirginlik onu güneş sisteminin en etkili halkalarına sahip olan gezegeni yapıyor. Satürn’ün halkaları ilk defa Galileo Galilei tarafından 1610’da gözlemlendi ama Galileo’nun kullandığı teleskop Satürn’ün halkalarını anlamaya yetecek kadar gelişmiş bir teleskop değildi maalesef.
Bu yüzden de Galileo da bunların gezegenin etrafında bulunan iki uydu olduğu düşüncesi gibi yanlış bir düşünceye kapıldı. Yıllar 1655‘i gösterdiğinde Galileo’ dan daha iyi bir teleskopa sahip olan Hollandalı matematikçi Christiaan Huygens gezegenin etrafında bir halka olduğunu tanımlayan ilk insan oldu.
Satürn’ün halkaları 14 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlere isim verirken fiziksel özellikleri ,oluşum şekilleri ve onu besleyen uydulara göre ayrılmış ve isimler verilmiş. Satürn’e en yakın olandan en uzak olana doğru:
- D halkası
- C halkası
- B halkası
- Cassini bölmesi,
- A halkası
- Roche bölmesi
- F halkası
- Janus-Epimetheus halkası,
- G halkası,
- Mehtone halkası yayı
- Anthe halkası yayı
- Pailene halkası
- E halkası
- Phoebe halkası
Yukarıda dikkat ettiyseniz iki yerde halkası yerine bölmesi yazıyor bunun nedeni Cassini ve Roche bölmelerinin boş olamasa bile görüntülerinin boş gibi gözükmesi. Cassini ve Roche bölmeleri gibi boş gözükmese de Satürn’ün en ince halkası f halkasıdır. Yukarda bazı halkaların isimleri diğerler gibi harfler ile isimlendirilmemiş olduğunu fark etmişsindir. Çünkü bu halkalara isimlerini onları besleyen uyduların (Uyduların isimleri: Janus, Epimetheus, Methone, Anthe, Pailene) isimleri verilmiştir.
Peki bir uydu nasıl olurda halkayı besleye bilir ? Oldukça basit aslında uzayda kayan yıldızlar ile çarpışan uydulardan kopan parçalar bu halkaların içine karışması olayı besleme oluyor. Biz insanlar ise bu bilgileri Satürn de uzun süre görev yapan Cassini uzay sondası sayesinde biliyoruz.
3. Uranüs’ün Halkaları
Uranüs’ün halkaları ‘da Jüpiter’in halkaları gibi karanlık ve soluk bu da halkaları uzay sondaları ve güçlü teleskoplar olmadan görmenin imkansıza yakın olması demek ama Uranüs’ü 13 mart 1781 de keşfeden William Herschel tarih 1789 yılına geldiğinde Uranüs’ün halkalarının da olduğunu açıklamıştır. (Uranüs’ün o muhteşem halkalarının yanı sıra Güneş sisteminin en çok doğal uydusu bulunan gezegenidir.)
Şimdi halkaları görmek uzay sondaları ve güçlü teleskoplar olmadan imkansız gibi bir şey. Peki bu bey amcamız nereden bilmiş Uranüs’ün halkalarının olduğunu. Birçok gök bilimciye göre Uranüs’ün halkalarının karanlık ve de sönük olması nedeniyle bu halkaları keşfetmek imkansız ve bunun sadece güçlü bir tahmin olduğunu ileri sürmekteler.
Bazı insanlarda Uranüs’ün halkalarının William Herschel tarafından keşfedildiğine inanmakta. Uranüs’ün halkaları tam anlamıyla 10 mart 1977 senesinde James L. Elliot, Edward W. Dunham ve Jessica Mink tarafından keşfedilmiştir. Peki siz bu konuda ne düşünüyorsunuz sizce Uranüs’ün halkalarını kim keşfetti. Yorumlarda fikrininiz belirtin.
Uranüs’ün halkaları yukarıdaki diğer halkalı gezegenlerin halkaları gibi uyduların asteroid ve bazı uzay cisimleri ile çarpışması sonucu ortaya çıkan toz ve parçacıklardan oluştuğuna inanılmakta ve Uranüs’ün halkaları Satürn’ün halkalarına kıyasla daha genç yaşta olduğu düşünülmekte.
Teknolojinin gelişmesi ile bilinen Uranüs halkalarının sayısı da artı Uranüs halkalarını ilk defa keşfeden ekip gezegenin 9 halkası olduğunu keşfetti. Daha sonra 1986’da Uranüs’e ulaşan Voyager 2 uzay aracı Uranüs’ün 2 dış halkası daha olduğunu ‘da keşfetti. Bu kadarla da bitmedi Hubble Uzay teleskobu tarafından 2003-2005 yılları arasında 2 dış halka daha keşfedildi.
Teknoloji ve uzay araştırmaları arasında nasıl bir ilişki var az önce anlattığım Uranüs’ün halkalarının keşifleri örnek olarak oldukça açıklayıcı teknoloji geliştikçe uzay araştırmaları’ da gelişiyor ama aralarındaki ilişki bu kadar küçük değil.
4. Neptün’ün Halkaları
Halkası olan gezegenlerden biri de Neptün’dür. Neptün’ün halkalarını 22 temmuz 1984‘de Reinhold Häfner, Patrice Bouchet ve Jean Manfroid’dan oluşan ekip tarafından Şili de bulunan La Silla Gözlemevi’nde ve William Hubbard önderliğindeki bir program kapsamından F. Vilas ve L. R. Elicer tarafından Cerro Tololo Amerikaarası gözlem evinde keşfedildi.
Keşfedilen halkaları yıllar 1989’a gelince Voyager 2 uzay aracı tarafından fotoğrafı çekildi ve bu sayede Neptün’ün halkaları olduğu doğrulanmış oldu.
Neptün’ün halkaları Jüpiter’in halkalarına oldukça benzemekte çünkü Jüpiter’in halkaları gibi zayıf, sönük ve tozlu bir yapıya sahip. Neptün’ün halkaları isimlerini gezegen hakkında çalışmalar yapmış olan gökbilimcilerden almakta . Bunlar :
- Galle
- Le Verrier,
- Lassell,
- Arago
- Adams.
Aslında Neptün’ ün isimlendirilmemiş olan bir halkası daha var. Bu halkanın yörüngesi Neptün’ün uydularından olan Galatea‘nın yörüngesine denk gelmekte. Neptün’ün diğer uyduları olan Naiad, Thalassa ve Despina ise halkalar arasındaki yörüngelerde hareket etmekte.
Neptün’ün halkaları genellikle organik maddeler ve buzlardan oluşmuş bu yönüyle Uranüs’ün halkaların benziyor. Neptün’ün uyduları daha sonradan oluştuğu ve bu bakımdan 2. nesil uydular olduğu düşünülmekte. 2. Nesil olabilmesi için 1. neslin daha önceden olmuş olması gerekir değil mi ? Neptün’ün 1. nesil uyduları Güneş sistemi oluşurken parçalandı ve bu parçalar Neptün’ün bu günkü halkalarını oluşturdular. Halkaların ve uyduların yörüngesinin aynı olması ise bu teorinin en büyük dayanağıdır.
Halkası Olan Gezegenler Hangileridir Kısaca (Yukarının Özeti)
Bu kısım acelesi olanlar için ama yukarıyı okuman daha iyi çünkü bir çok detay orada yer alıyor.
Güneş sistemimizde halkası olan gezegenlerin sayısı 4’tür bunlar: Jüpiter, Satürn, Neptün ve Uranüs. Halkası en belirgin olanı Satürn bunu büyük ihtimal zaten biliyorsun. Diğer gezegenlerin halkaları Satürn’ün halkaları gibi belirgin değil o yüzden keşfetmek için teknolojinin Gelişmesi ve güçlü olmasını bekledik. Beklediğimize de değdi ve çok güçlü teleskoplar ile tahmin bile edemeyeceğiniz yerlere gidebilen uzay sondaları icat edildi.
Sırasıyla halkası olan gezegenlerin halkalarının keşif yılları:
- Satürn’ün halkaları 1610 – İlk defa Galileo Galilei tarafından keşfedildi
- Jüpiter’in halkaları 1979 – İlk defa Voyager 1 uzay aracı fotoğrafladı.
- Uranüs’ün halkaları 1789/ 1977 – iki tarih olmasının nedeni keşfi biraz tartışma konusu yukarıdan okuya bilirsin.
- Neptün’ün halkaları 1984 – La Silla ve Cerro Tololo Amerikaarası gözlem evlerinde keşfedildi.
Şimdi sıra geldi halkaların nasıl oluştuğuna. Gezegenin uyduların, kayan yıldızlar veya asteroidler ile çarpışması sonucu ortaya çıkan parçaların dönme ve kütle çekim kuvveti ile bir araya gelip yörüngede hareket etmesi sonucu Halkası olan gezegenlerin halkaları oluşuştu. Bu yazımızda halkası olan gezegenlere ve halkalarına baktık daha fazlası için bildirimleri açabilirsin
Mobildeysen aşağıdaki abone ol butonuna tıkla ve yazılarımızdan ilk haberdar olan sen ol. Eğer masa üstünde isen çana basıp bildirimleri açarak yazımızdan ilk haberdar olan sen ol.
