Uzaya Gidiş Bileti Uzay Mekiği Nedir ?

Daha önce uzaya gönderilen uzay mekiklerinin kalkışını izledin mi ? İzlediysen ne kadar büyüleyici ve ihtişamlı olduklarını fark etmişsindir. Büyüleyici oldukları kadar da yararlılar Astronotları taşımakla kalmayıp çeşitli uydular ve uzay araçlarını ‘da taşıyorlar. Bu kadar büyüleyici ve kullanışlı olan bu uzay mekiklerini gelin yakından inceleyelim.

Uzay Mekiği Nedir ?

Uzay mekikleri ilk defa (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) NASA tarafından 1981 yılında kullanılmaya başlandı ( ilk uzay mekiği STS-1 görevi için üretilen 12 Nisan 1981’de fırlatılan Columbia’dır) NASA’ nın hedefi uzaya giden aracı tekrar tekrar kullanarak maliyeti düşürmekti. Ancak evdeki hesap çarşıya uymadı, daha sonra yapılan bir araştırmada tekrar kullanıla bilir uzay mekiklerinin eski tip uzay roketlerine göre kullanmanın daha maliyetli olduğu ortaya çıktı. Bunun nedeni Uzay mekikleri kullanıldıktan sonra uzun ve maliyetli bir bakıma ihtiyaç duymalarıydı. (Uzay mekiklerini daha iyi anlamak için önce uzayı anlamalısınız onu ‘da uzay nedir yazımızdan öğrenebilirsiniz)

Kısaca Uzay Mekiği Nedir: NASA tarafından tekrar tekrar kullanmak için geliştirilen ve ilk defa 1981’de kullanılan Uzay araçları.

Uzay Mekiği Ne İşe Yarar ?

1. Uzaya Uydu, Uzay araçları ve insanları taşmak ve gerektiği durumlarda geri getirmek.
2. Uyduların onarılmasını sağlamak .
3. Uyduları konumlarına yerleşmesini sağlamak.
4. Uzaktan kumandalı bir kol ile yükünü istenileni yükseklikten bırakmak.

 Uzay mekikleri her zaman büyüleyici olmaya biliyor mesela 28 ocak 1986‘da Challenger ve 1 şubat 2003‘de Columbia uzay mekiklerinde toplam 14 astronot hayatlarını kaybetti. Son olaydan sonra mekik uçuşlarına bir süre ara verildi. Bu tür durumlar gerçekleşmemesi için uzmanlar bir çok değişiklik yaptılar ama hala bu durumlarla karşılaşma ihtimalimiz var mesela. Biz göreme sekte uzayda belirli yörüngelerde dolaşan uzay çöpleri uzay mekikleri ve uydular için tehlike oluşturmaktalar bu tehlikenin önemini uzay kirliliği nedir yazımızda anlattık.

Uzay Mekiklerinin Yapısı

Uzay mekikleri 3 kısma ayrılırlar bunlar:

1. Katı yakıt iticiler (Solid Rocket Booster’s (SRB))
2. Fırlatma esnasında 3 ana motora yakıt veren devasa dış depo (Yakıt Sarnıcı)
3. Mürettebat kabini ve üç ana motorunu içeren yörüngeci (orbiter)

Katı yakıt iticiler (Solid Rocket Booster’s (SRB))

Yukarıdaki resimde Uzay mekiğinin yanında bulunan iki beyaz roket katı yakıt iticilerdir. Kalkış esnasında kullanılır çünkü ilk hareketin verilmesi için büyük bir kuvvet gerekir bunu da katı yakıt iticiler sağlar. 45 Kilometre sonra Uzay mekiğinden ayrılır ve paraşüt yardımı ile okyanusa inerler. (Günümüzde bunun için farklı yöntemlerde kullanılmakta.) Okyanustan alındıktan sonra tekrar kullanmak için bazı işlemler ‘den geçerler.

Yakıt Sarnıcı (External Tank ET)

İçerisinde mekiği 113 km yüksekliğe ulaşmasını sağlamak için kullandığı 500.000 galon sıvı hidrojen ve oksijen bulunur. Uzay mekiği atmosferden çıkıncaya ve yörüngeye oturacak hıza gelinceye dek kendi yakıtını kullanmaz. Uzay mekiği Resimde gördüğünüz turuncu Tank Yakıt Sarnıcıdır. (External Tank ET) Yakıt sarnıcı içindeki hidrojeni ve oksijeni kullanır. Atmosferden çıkarken hidrojen tankı uzay mekiğinden ayrılır. Hidrojen tankları roketler gibi tekrar kullanılamayacağından planlı bir şekilde düşürülür ve düştüğü yerde parçalanır.

Yörüngeci (Orbiter)

Sıra geldi en önemli yer olan uzay mekiğine Astronotların ve uzaya gönderilen uydu ve diğer kargoların götürüp geri getiren kısımdır. Önde astronotların bulunduğu kabil alanı vardır. Ortasında ise diğer uzay kargolarının taşındığı alan ve son kısım olan kıç kısmında ‘da yörüngesel manevra sistemi, dikey kuyruk ve ana motorlar yer alır.

Uzay mekiğinin 3 ana motoru vardır bunların görevi: İçlerinde bulunan hidrojeni oksijen ile yakarak uzay mekiğinin atmosferden çıkmasını sağlamaktır. Bir motorun ömrü 7 Saat’tir her bir görevde yaklaşık 8 dakika kullanılır.

Uzay Mekiğinin Yapımında Kullanılan Malzemeler

• Giriş sıcaklığının 1260 °C geçen yerler için Burun başlığında ve kanat ön kenarlarında güçlendirilmiş karbon kullanılır. (RCC )
• Uzay mekiğinin alt tarafında yüksek sıcaklıkta yeniden kullanılabilir yüzey yalıtımı (HRSI) fayans kullanılır. Kaplanmış LI-900 silika seramikten yapılmıştır.
• Sertleştirilmiş, tek kullanımlık lifli yalıtım (TUFI) fayansları, (1996 yılında kullanılmaya başlanan daha güçlü, daha sert bir fayans.) Yüksek ve düşük sıcaklıktaki alanlarda kullanılır.
• Esnek bir örtü benzer olan izolasyon battaniyeleri. (FIB) Giriş sıcaklıkları 649 °C’nin altında olduğunda kullanılır.
• Önceleri üst gövdede kullanılan, fakat şimdi çoğunlukla FIB ile değiştirilen düşük sıcaklıkta yeniden kullanılabilir yüzey izolasyonu (LRSI) FIB ’yle aynı sıcaklık aralıklarında kullanılır.
• Tekrar kullanılabilir yüzey yalıtımı (FRSI). White Nomex üst taşıma yükü kapıları, orta gövdenin bölümleri ve kıç gövde tarafları, üst kanat yüzeyinin kısımları ve OMS / RCS bölmelerinin bir kısmı üzerinde kullanılır. Sıcaklıkların 371 ° C’nin altında kaldığı durumlarda kullanılır.
• Fibröz refrakter kompozit yalıtım (FRCI) fayansları, gelişmiş dayanıklılık, kaplama çatlamasına karşı direnç sağlaması ve ağırlık azaltmayı sağlamak için kullanılır.

Uzay Mekiklerinde Kullanılan Yakıtlar

Yukarda bahsetmiştik kalkış anında büyük bir itici kuvvet gerekir bunun için itici gücü yüksek olan farklı kimyasal bileşenlere sahip katı yakıtlar kullanılır. Katı yakıtları güvenli ve kolay bir şekilde depolanabilir ve taşınabilir fakat bir kez yandıktan sonra daha söndürülemezler.

Sıvı yakıtlarının uzay mekiğinin momentumunda neden olduğu değişim aynı miktar katı yakıtlara göre daha fazladır. Bu nedenle Sıvı yakıtlar uzay mekiği belirli bir yüksekliğe çıktığı zaman kullanılmaya başlanır. Yukarı ‘da bahsettiğimiz harici yakıt tankının içinde 3 ana motorun yakıtını oluşturmak için bir araya getirilmiş  500.000 galondan fazla süper soğuk sıvı oksijen ve hidrojen bulunur. Hidrojen basit ama çok güçlü bir roket yakıtıdır oksijen ile tepkime sonucu enerji açığa çıkar. Hidrojen ve oksijen ancak çok düşük sıcaklıklarda depolanabilir. Çok düşük sıcaklıklar ise metalden yapılma yakıt tankının kırılganlığını artırır.

Ünlü Uzay Mekikleri

İlk Uzay Mekiği Columbia  (1981-2003)

Uzay giden İlk uzay mekiği, ilk görevinde sadece 2 tane astronot vardı bunlar: John W. Young ve Robert L. Ciripen‘dir. İlk uçuşu STS-1 görevinde iki astronota uzay yürüyüşü yaptırmıştır. İlk uçuş tarihi ise 12 nisan 1981‘dir. Yaptığı görevler arasında Chandra X-Ray gözlem evini konuşlandırıp, Hubble uzay teleskobunun servis hizmeti veren Spacelab’ın kurulmasın ‘da yer aldı. Son görevi olan STS-107 görevinde,1 şubat 2003 tarihinde 7 Astronotun hayatını kaybettiği bir felaket yaşandı. Felaketin sebebi Kalkış esnasında dış tanktan düşen ve kanala çarparak bir delik açan köpük parçasıydı. Columbia felaketinden sonra uzay mekiği programında bir çok tasarım değişikliği yapıldı.

Challenger Uzay Mekiği (1983-1986)

NASA’nın Columbia uzay mekiğinden sonra kullanmaya başladığı uzay mekiğidir. Başlarda bir test aracı olarak inşa edilse de sonradan uzay uçuşları için geliştirildi. Challenger ilk uçuşunu 4 Nisan 1983‘de gerçekleştirdi. Challenger uzay mekiği yaptığı uçuşlarda ilk Amerikalı kadın astronot olan Sally Ride ve ilk siyahi Amerikalı astronot olan  Guion Bluford uçuşlarını gerçekleştirdiler. Challenger Uzay mekiği ile izleme ve veri aktarma uydusu devreye alındı ve Solar Maximum Mission uydusunun onarımı gerçekleştirildi. Challenger ,28 ocak 1986 yılında STS-51L görevi (10. uçuşu) esnasında kalkıştan 73 saniye sonra infilak etmiş ve altı astronot ve bir öğretmenden oluşan mürettebat hayatını kaybetmiştir. Kazanın sebebi yükseltici roket conta arızası olduğu söylense ‘de. NASA yönetimi sert eleştirilerin hedefi olmaktan kaçamadı. Kazadan sonra güvenlik protokolleri tekrar gözden geçirildi.

Uzay Mekiği Discovery (1984-2011)

Discovery 39 uçuş gerçekleştirdi Bunlardan bazıları: STS-92 100. uzay mekiği görevi,STS-60 ilk defa bir Rus kozmonot Amerikan uzay aracıyla fırlatıldı,(STS-95) John Glenn‘in 77 yaşındayken uzayda bulunan en yaşlı insan olma unvanını aldığı görev.(STS-26) uzay mekiği Challenger felaketinden sonra uzaya dönüş görevi ve bir uzay mekiği için şimdiye dek en uzun görev olan STS-120 görevi gibi önemli bir çok görevi başarıyla tamamladı. (Yaptığı uçuşların listesi) 24 şubat 2011’de yaptığı son uçuşunun ardından görevlerine son verildi. Fairfax, Va’daki Smithsonian Ulusal Hava ve Uzay Müzesi’nin Stephen F. Udvar-Hazy havaalanında sergilenmektedir.

Uzay Mekiği Atlantis (1985-2011)

Atlantis’in 1985 yılında yapılan ilk görevi oldukça gizli ve hatta günümüzde bile hakkında çok az şey bildiğimiz bir askeri görevdi. Diğer görevlerinden bazıları: (STS-122) Avrupa uzay ajansının (ESA) yapmış olduğu  Columbus bilim laboratuvarını istasyona göndermekti, Magellan uzay aracını Venüs’e fırlatmak, Galileo probunu Jüpiter’e doğru fırlatma görevlerini de yaptı,(STS-125 ) Hubble uzay teleskobuna gerçekleştirilen beşinci ve son uzay mekiği servis gezisiydi ve son olarak (STS-130) NASA’nın 30 senelik uzay mekiği programının son görevidir bu görevle birlikte Atlantis uzay mekiği ‘de emekliye ayrıldı. şimdilerde Cape Canaveral, Fla’daki Kennedy Uzay Merkezi yakınlarındaki Kennedy Uzay Merkezi Ziyaretçi Kompleksi’nde sergilenmektedir.

Uzay Mekiği Endeavour (1992-2011)

1986’da patlayan Challenger uzay mekiğinin yerine geçen diğer uzay servislerinin yedek parçalarıyla Endeavour üretildi.1992’de gerçekleşen STS-49 görevinde ekip üyeleri ilk üç kişilik uzay yürüyüşünü zorlu bir şekilde gerçekleştirdiler.(Aynı zamanda STS-49 görevi Endeavour ‘ın ilk uzay göreviydi.) Endeavour Uluslararası uzay istasyonuna giden ilk uzay mekiğidir ve bir çok bilimsel görev gerçekleştirmiştir. 16 Mayıs 2011’de son uçuşunu gerçekleştiren Endeavour şimdilerde California Bilim Merkezinde sergilenmektedir.

Buran, Sovyetler Birliğinin Uzay Mekiği

Yukarıda bahsettiğimiz uzay mekiklerinin en büyük ortak yanlarından biri hepsinin Amerikan uzay mekikleri olmasıydı. Şimdi sıra geldi Rakibin uzay mekiği olan Buran’a. Buran programı Sovyetler Birliğinin uzay mekiği projesidir Бура́н (BURAN) kelimesinin Türkçede bora ve fırtına anlamlarına gelmekte. Projede test mekikleri de dahil olmak üzere 10 adet uzay mekiği yapımına farklı zamanlarda başlandı. Bunların ilk 5 tanesi test için üretildiler ve hepsi atmosferik görevlerini tamamladı.OK-1K1 seri numaralarına sahip bu uzay mekiği uzaya gönderilen ilk modeldi. Başlarda adını Baikal olsa ‘da sonradan değiştirilerek Buran olmuştur. Yapımına 1986 yılında başlanmış ve 15 Kasım 1988’de uzaya çıkmayı başarmıştı.

Yukarda bahsettiğimiz Amerikan uzay mekikleri 3 ana motoru ve kalkış esnasında gerekli itiş gücü için uzay mekiğiyle birlikte fırlatılan harici turuncu tanktan besleniyordu. yukarda da söylediğimiz gibi bu yeterli değil onun için iki yanda bulunan katı yakıt iticilerden de yardım almak zorundalardı. Atmosferi terk ettikten sonra mekiğe entegre olan bu 3 ana motor. yörünge manevraları esnasında mekiğe yük oluyorlardı.

Sovyetler bu sorunu “Energia” ismini verdikleri oldukça büyük bir roket sistemi ile durumu çözdüler. Kalkış sırasında fırlatma aracı olan “Energia” için Buran kolay bir yüktü sadece. Bu sistem Sovyetlerin daha fazla yük taşımasına imkan sağladı.

1988 yılında yapımına başlanan OK-1K2 seri numaralı ve Ptichka (“Птичка”) isimli uzay mekiği 1993 yılında uçmaya hazır hale getirilmesine çok az kalmıştı ki Buran programı durduruldu. 1980’den sonra Sovyetlerde yaşanan siyası durumlar Buran programının gecikmesine neden olmuştu üstüne bir de ülke dağılınca programı devam ettirecek ne bütçe ne başka bir güç kaldı.

Faceboo\\\' da paylaş

Tweet

Follow us